چوب ها در دو نوع کلی سوزنی برگ ها یا نرم چوب ها و پهن برگ ها سخت چوب ها تقسیم بندی میشوند. درختان سوزنی برگ مانند سرو، کاج، سرخدار، نراد و درختان پهن برگ مانند بلوط، اقاقیا، افرا، ممرز، توسکا، راش، چنار، صنوبر، بید و غیره. در این مقاله به بررسی انواع چوب میپردازیم.
تفاوتهای سوزنی برگ ها و پهن برگ ها
- چوب سوزنی برگ ها دارای وزن مخصوص کمتر است. در نتیجه سبکتر و نرمتر می باشند و برای کارهای نجاری و قالب سازی آسان تر شکل میگیرند و خوش رنده تر میباشند. در حقیقت کار نجاری با سوزنی برگ ها ارزان تر تمام میشود. البته کار ساخته شده با آن بی دوام تر و غیر باربر تر می باشد.
- چوب سوزنی برگان زودتر و بهتر از پهن برگان خشک میشود.
- در صنایع ساختمان چه بطور مستقیم مانند درو پنجره و کمد و چه بطور غیر مستقیم مانند قالب بندی برای بتن و چه بصورت مبل و میزو صندلی از چوب سوزنی برگان که در ایران به نام کلی نراد معروف است استفاده میگردد. معمولا برای تولید پارکت چوبی از سخت چوب ها مانند بلوط، غان و یا گردو استفاده میشود.
- همانطوری که گفته شد نرم چوب ها سبکتر از سخت چوب ها می باشند یعنی در واحد حجم دارای تارهای چوبی کمتری هستند. به همین دلیل مقدار آبی که در تارهای چوب موجود است و با حرارت دادن تبخیر نمی شود، در سخت چوب ها بیشتر است و در نتیجه این چوب دارای آب بیشتری بوده و بیشتر از نرم چوب ها “کار می کند”. اصطلاحا به این موضوع “زور چوب” میگویند. وقتی زور چوب بیشتر است یعنی چوب راحتتر تغییر شکل میدهد. به همین دلیل در صنایع ساختمان سازی نرم چوب ها بیشتر مورد توجه واقع می شوند.
قبل از معرفی چوبهای مختلف ذکر این نکته مهم است که روش برش چوب از گرده (تنه درخت) در شکل رگه و ظاهر آن تاثیر میگذارد. کلا پنج روش کلی برای برش اولیه چوب در کارخانه وجود دارد که در تصویر زیر
میبینیم
هر یک از این روشها در خصوصیات مکانیکال و ظاهر چوب تاثیر میگذارد که در مقاله روشهای برش چوب از گرده بررسی شده است.
انواع چوب
لازم به توضیح است مفهوم چگالی (دانسیته یا جرم حجمی) در چوب، در رطوبت 12% تعیین میشود. ضمنا با توجه به گونه های مختلف گیاهی عدد چگالی بصورت بازه ای ارائه شده است.
چوب توسكا Alder
نام گذاری: دو گونه توسکای قشلاقی و ییلاقی به نام های علمی Subcordate Alnus و Glutionose Alnuse در ایران وجود دارد. نام های محلی توسکا، تسکا و توسه است.
مشخصات: چوب درون نامشخص، رنگ کرم مایل به قرمز، دوایر سالیانه پهن با حدود نسبتا مشخص و موجدار در مقطع عرضی و پره چوبی آجری شکل قرمز رنگ در مقطع شعاعی و دوک های ظریف (پره ها) در مقطع مماسی از خصوصیات ظاهری چوب است. چگالی چوب توسکا 420 تا 680 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: توسکا چوبی نیمه سنگین تا سبک است که به دلیل پرداخت و رنگ پذیری شکاف خوری و ابزار خوری خوب در صنعت مبلمان مصرف دارد ولی کم دوام بوده که البته در آب دوام قابل توجهی دارد. بیشترین میزان فروش را در بازار چوب فروشان پس از راش داراست که البته در حال حاضر مهمترین مورد مصرف آن طبق آمار موجود در کارخانجات تخته لایه سازی است. با توجه به مقاومت توسکا در برابر آب در ساختن بناهای آبی نیز مصرف میشود.
2- چوب راش Beech
نام گذاری: نام علمی این چوب Fagus orientalis و نام فارسی و بومی آن راش و مرس است.
مشخصات: از خواص ظاهری چوب راش درون نامشخص و به رنگ کرم مایل به قرمز است. دوایر سالیانه فشرده و در نتیجه در مقاطع طولی دارای خطوط کم و بیش مشخص ناشی از آن است. از بارزترین خصوصیات راش شاید بتوان به پره های چوبی در مقاطع طولی اشاره کرده که در مقطع شعاعی به پرمگس و در مقطع مماسی به دوک معروفند و این پره ها به صورت لکه های قرمز دیده میشود. چه بسا گاهی این پرمگس های زیبا عیب محصوب میشوند چرا که به عقیده نجاران این بخشهای چوب پس از رنگ کاری سیاه میشوند. چگالی چوب راش 700 تا 900 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: گونه راش چوبی نیمه سنگین و دارای بافتی همگن و تقریبا مقاوم در برابر حشرات و قارچهاست. گرده بینه های درجه 1 و 2 راش در ایران بیشتر به مصرف کارخانجات روکش و تخته لایه می رسد و گرده بینه های درجه 3 پس از تبدیل به الوار به بازار روانه می شوند. به دلیل بافت همگن و درجه سختی مناسب این چوب در بازار، بیشترین تقاضا را برای خرید به منظور تهیه مبل دارد. همچنین به دلیل قابلیت آغشتگی با انواع محلولهای حفاظتی بیشترین گونه مصرفی در کارخانه های اشباع است.
3- چوب ملچ Elm
نام گذاری: نام علمی این چوب Ulmus glabra است.
مشخصات: چوبی به رنگ قهوای مایل به قرمز است و گاهی اوقات رگه های سبز رنگی در آن دیده میشود. چگالی چوب ملچ 650 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: چوبی درشت بافت، نیمه سخت و نیمه سنگین، نسبتا بادوام و در برابر ضربه بادوام و نسبت به خمش مقاوم است. از این چوب بیشتر در ساختمانهای چوبی، ساخت مبلمان، روكش، قایق سازی، وسایل ورزشی، در و پنجره و تخته لائی استفاده می شود .
4- چوب افرا Maple
نام گذاری: این خانواده دارای گونه های مختلفی در ایران است. از جمله میتوان افرا پلت، افرا شیردار و کیکم را نام برد. بزرگترین و فراوان ترین افرای ایران اپلت با نام علمی insigne Bosso است.
مشخصات: این گونه چوب درون نامشخص، چوب سفید مایل به کرم با درخشندگی کم و بیش صدفی دارد. دوایر سالیانه به دلیل فشردگی چوب تابستانه در مقطع عرضی کاملا مشخص و در مقطع مماسی نقوش مواج و در مقطع عرضی نقوش رگه ای مانند ایجاد کرده است که پره های چوبی ظریف و قهوه ای رنگ و براق در دو مقطع مختلف طولی به صورت لکه ها و دوک ها نمایان است. چگالی چوب افرا 620 تا 750 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: چوبی نیمه سنگین با پرداخت آسان و هم کشیدگی کم باعث شده تا در صنعت مبلمان و روکش گیری جایگاه خاصی داشته باشد. همچنین از گونه ای بنام افرای سیاه برای ساخت لوازمی هم چون خط كش و دكوراسیون بزرگ استفاده می شود.
5- چوب گردو Walnut
نام گذاری: درخت گردو یا جوز با نام علمی Juglans از خانواده راش‌سانان است.
مشخصات: چوبی ریز بافت، به رنگ خاكستری مایل به قهوای تیره و دارای نقوش زیبا و نسبتاً با دوام است. این چوب نیمه سنگین و نیمه سخت و در مقابل فشار، خمش و كشش مقاوم است. چگالی چوب گردو 500 تا 700 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: از این چوب بیشتر در كارهای هنری و تزیینی، تهیه روكش، خراطی ساخت مبلمان، ساخت الات موسیقی، قنداق تفنگ، مجسمه سازی، منبت كاری و معرق كاری استفاده می شود.
6- چوب چنار Platanus
نام گذاری: نام علمی این چوب Platanus است.
مشخصات: چوبی به رنگ سفید روشن تا قرمز مایل به قهوه ای است كه لكه های قهوه ای صدفی دارد . چگالی چوب چنار 640 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: چوبی است نیمه سخت وسنگین و با دوام كه از آن برای ساخت دربهای اماكن متبركه، دسته ابزار، صندلی، غربال، صندوق استفاده می شود.
7- چوب بلوط Oak
نام گذاری: نام علمی Quercus، نام گروهی از درختان با انواع متفاوت و با نام عمومی است.
مشخصات: چوبی به رنگ قهوه ای روشن تا تیره، درشت بافت و با دوام است. چگالی چوب بلوط 740 تا 900 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: این چوب نسبتاً نیمه سخت و نیمه سنگین تا سنگین است و در برابر سایش مقاومت زیادی دارد و بهترین چوب برای پاركت، ساخت مبلمان تهیه روكش، تراورس را آهن، مدل سازی است.
8- چوب صنوبر Spruce
نام گذاری: Populus نام علمی این درخت است.
مشخصات: این چوب به رنگ سفید تا كرم روشن است و اغلب لكه های سیاه رنگ و یا قهوه ای دارد. چگالی چوب صنوبر 430 تا 780 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: چوبی است نسبتاً نرم، سبك كه دوام زیادی ندارد و كار با آن آسان است. برای ساخت كاغذ سازی، كبریت سازی، جعبه سازی، ادوات كشاورزی از آن استفاده می شود.
9- چوب ممرز Carpinus betulus
نام گذاری: درخت مَمرَز با نام علمی Carpinus betulus که در نواحی شمال ایران به نام‌های اولس و شَرَم نیز معروف است.
مشخصات: چوبی ریز بافت به رنگ سفید تا سفید مایل به كرم است. چگالی چوب ممرز ۷۰۰ کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: این چوب سخت و نیمه سنگین است و در مقابل ضربه و سایش مقاومت دارد و در كاغذ سازی، تخته خرده چوب سازی، تخته فیبر، واگن سازی، دسته ابزار، چوبهای تونلی از آن استفاده می شود.
10- چوب كاج Pine
نام گذاری: در ایران این چوب به روسی هم معروف است. واژه چوب روسی در بازار چوب ایران به هر نوع چوب سفید رنگ وارداتی از روسیه تلقی میشود و کاربرد آن هم چندان تفاوتی نمی کند در حالیکه این چوب سفید خود شامل گونه های کاملا متفاوت چون نراد، نوئل و انواع کاجها می شوند. همچنانکه گفته شد یکی از گونه های چوبی که به چوب روسی معروف است Abies یا نراد است که نام رایج آن در دنیا Fir و Sapen است.
مشخصات: این چوب فاقد درون چوب مشخص و به رنگ سفید مایل به قرمز، فاقد مجاری صمغی، راست تار است. چگالی چوب کاج 350 تا 510 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: سبک، واکشیدگی و همکشیدگی کم، قابلیت ترک خوردن کم هنگام خشک شدن، بسیار خوش کار، سنباده خوری خوب، میخ خوری و پیچ خوری عالی هستند ولی با وجود تمام مزایا به راحتی در مقابل قارچها دچار مرض لکه آبی یا لکه قرمز میشوند از استحکام آن می کاهد. حشرات نیز علاقه زیادی به لانه گزینی و تخم گذاری در آن دارند و باید توجه داشت که چوبها دارای رگه قرمز به هنگام خشک شدن کاملا تاب بر می دارند.
این چوب به علت سبکی و ضریب الاستیته بالا از بهترین چوبها برای اسکلت ساختمان هاست. الیاف بلند و خمیر سفید آن در کاغذسازی مصرف فراوان دارد. در ایران این چوب غالبا در صنایع مبلمان استفاده می شود.
11- چوب ماهاگونی یا آكاژو Mahogany
نام گذاری: آکاژوها به دو دسته آکاژوی آمریکایی و آفریقایی تقسیم میشوند که اغلب آکاژوی آفریقایی در بازار ایران یافت میشود. نام علمی این گونه Khaya inveeonsis و از خانواده Miliacea است. نام های محلی متفاوتی در کشورهای مختلف آفریقا دارد.
مشخصات: درون چوب قرمز رنگ و برون چوب نازک سفید مایل به صورتی رنگ دارد. بافت یکدست و وجود پرمگسهای درخشان و براق که با تغییر جهت نور درخشش متفاوتی دارند از ویژگیهای شاخص این چوب است. در مقطع شعاعی نقوش نواری صدفی و در مقاطع مماسی نقوشی متنوع چون موجی، مجعد، جناغی دارد.
کاربردها: یکی از پرمصرف ترین چوب های دنیا برای تهیه روکش های قیمتی است. به دلیل همکشیدگی و واکشیدگی کم در هنگام خشک شدن کمتر دچار عیب می شود. ضربه پذیری خوب، پرداخت عالی، پیچ خوری و میخ خوری بالا از خصوصیات بارز این چوب است ولی رنگ پذیری و واکس خوری باید همراه با بتونه کاری انجام شود. در تهیه روکش و مبلسازی بیشترین مصرف را داراست. به دلیل ضربه پذیری و ضریب الاستیسیته بالا در تهیه قایق های بادبانی و تفریحی مناسب است.لازم به ذکر است که چوبهای دیگری نیز تحت عنوان آکاژو در بازار دیده میشوند که اسامی واقعی آنها سیپو، کیسپو و ساپلی است.
12- چوب ساج (تیك) Teak
نام گذاری: نام علمی این درخت Tectona grandis است.
مشخصات: چوبی است به رنگ قهوه ای طلایی تا قهوه ای پنج پر رنگ با خطهای سیاه كه بسیار سنگین و با دوام است. چگالی چوب تیک 660 تا 980 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: این چوب در صنعت كشتی سازی، صنایع ظریف به خصوص خاتم كاری، ساخت ابزار آزمایشگاهی، روكش گیری، قسمتهای بیرونی و داخلی ساختمان موارد مصرف دارد.
13- چوب آبنوس Ebony
نام گذاری: این درخت از رده Diospyros است.
مشخصات: تنه داخلی چوب به رنگهای مختلف زرد سفید تا قهوه ای و سیاه دیده می شود و انواع مختلف چوب ابنوس : ابنوس سیاه، آبنوس مرمری یا مرمری آندامان، آبنوس كاكی . چگالی چوب آبنوس 1110 تا 1330 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: آبنوس به دلیل سختی و استهكام بالا در ساخت وسایلی نظیر انواع مبلمان، میز و صندلی، پیانو مورد استفاده قرار می گیرد.
14- چوب بالسا Balsa
نام گذاری: درخت بالسا درختی بزرگ و پهن برگ از خانواده پنیرکیان است که در آمریکای لاتین می‌روید.
مشخصات: سبك ترین چوب تجاری است دارای سفتی و قابلیت فرم دهی فراوانی است. و به رنگهای سفید تا زرد روشن و قهوه ای ملایم دیده می شود. چگالی چوب بالسا 310 تا 400 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: از چوب بالسا در ساخت قطعات صنعتی ظریف مانند دیوار سازی داخل هواپیما، ساخت ماكت ها و آثار هنری استفاده می شود.
15- چوب زبان گنجشك یا ون Ash
نام گذاری: درخت زبان گنجشک با نام علمی Fraxinus excelsior یکی از گونه‌های گیاهان گلدار است.
مشخصات: رنگ این چوب عموماً زرد ملایم است. چگالی چوب ون 540 تا 850 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: چوبی است دارای مقاومت و سختی مناسب و دارای قابلیت فرم پذیری مناسب و برای ساخت قطعات چوبی مانند قاب و فرم تابلوها، عصا، راكت تنیس استفاده می شود.
16- چوب شمشاد Buxus
نام گذاری: این درخت از خانواده Buxaceae است.
مشخصات: چگالی چوب شمشاد 950 تا 1160 کیلوگرم در مترمکعب است.
کاربردها: چوب شمشاد به دلیل تراكم بالای آوند ها و لیفهای آن دارای چگالی بالا می باشد. از این چوب در كارهایی استفاده مانند خاتم كاری و و منبت كاری استفاده می شود.
